از دیدگاه «سیدمحمدباقر صدر» انسان دارای سرشتی با قابلیت دوبعدی البته نه به تعبیر فلسفه ثنویت که سرشت دوگانه را مطرح می‌کرد. صدر در توضیح قابلیت‌های انسان جنبه‌های گوناگون را بیان می‌کند و از بخش مادی تعبیر به صلصال(گل خشک) و طین لازب(گل چسبنده) وحماء مسنون (گل رنگ شده) کرده و این تعابیر بیان‌کننده جنبه مادی و حیوانی انسان است و جنبه ملکوتی را ناظر به ناطق بودن، معنویت و عقلانیت دانسته است و معتقد است انسان با ابعاد گوناگون و سخت مرتبط و به هم پیوسته شکل گرفته است. در بینش صدر عامل مهم، طبیعت درونی انسان است و نقش حب ذات (خود دوستی) را در رفع نیازمندی‌های انسان تعیین‌‌کننده دانسته است. وی معتقد است، تاریخ انسان گواهی می‌دهد که غریزه خود دوستی (حب ذات)، غریزه‌ای اصیل است. اگر حب ذات در سرشت بشر نبود، انگیزه‌ای برای رفع نیازها وجود نداشت. حال اینکه پیش از تکوین جوامع این رفع نیاز وجود داشته و همین مسئله تشکیل و تکوین جوامع را به دنبال داشته تا در پرتو آن،انسان بتواند بقای خویش را تأمین کند.(1)
از نظر صدر، بعد معنوی مطالباتی دارد که از لابه‌لای پیچ و خم‌هایی که در این جسم و محیط اجتماع وجود دارد، به وسیله اختیار و انتخابگری راه را به سوی آینده تاریک یا روشن می‌گشاید. پس انسان در سرشت خود نه تاریک و نه روشن، بلکه هر دو ساخته خودش است و نتیجه انتخابگری انسان، اصالت دارد. صدر در تحلیل خود از انسان توجه خود را به محتوای باطنی (عامل اصلی طبیعت درونی انسان) معطوف می‌دارد، یعنی نقش فکر و اراده که این دو سازنده و تشکیل‌دهنده حرکت تاریخ و جامعه هستند و در این خصوص اظهار می‌دارد که وجود ذهنی از یک‌سو نشان‌دهنده جنبه فکری است، یعنی ناحیه‌ای که تصور هدف را در بر دارد و از سوی دیگر نشان‌دهنده اراده است و با به هم آمیختن فکر و اراده، قدرت سازندگی آینده و نیروی حرکت‌آفرینی فعالیت تاریخی بر صفحه اجتماعی تحقق می‌یابد.(2)
با این توصیف، می‌توان گفت سازنده حرکت تاریخ، محتوای باطنی انسان، یعنی فکر و اراده است. صدر، انسان با این وصف را مدنی بالطبع و اجتماعی می‌داند و چون انسان اجتماعی است، قانون می‌خواهد و دستاوردهای نبوت قانون است(3) البته از نظر صدر این انسان مدنی بالطبع (اجتماعی) در هنگام تصمیم‌گیری بر سر چند راهه‌های زندگی به ویژه آنجا که پیچیدگی‌های زندگی اجتماعی‌ـ سیاسی باعث می‌شود که حق و باطل چنان به هم بیامیزند که در تمییز آنها از یکدیگر خردمندترین انسان‌ها دچار حیرت و سرگردانی می‌شوند. تنها راه نجات‌بخش انسان را داشتن راهنمای ایمان به اصولی مشخص و روشن به همراه فکر و اراده می‌داند.(4)
پس از ذکر این اوصاف، صدر نکته مهم را محتوای باطنی و درونی انسان با تمام تحولات سیاسی‌ـ اجتماعی می‌بیند.(5) از نظر صدر، شرایط اجتماعی، اقتصادی و سیاسی زاییده دست انسان است. وی در تفسیر آیه یازدهم سوره هود این موضوع را مطرح می‌کند. این آیه می‌گوید که تفسیر اوضاع و شئون اجتماعی هر قومی روبنای آن قوم است. (6)
منابع در دفتر نشریه موجود است.
